شخصیت شناسی

شخصیت شناسی همچون شناخت اجزاء یک برج چند طبقه توسط یک معمار است. نمای بیرونی ساختمان تنها اطلاعاتی ظاهری از آن ساختمان در اختیار معمار قرار می‌دهد در حالی که بررسی دقیق مواد تشکیل دهنده ساختمان، موجب شناخت و آگاهی دقیق معمار از آن کل منسجم می‌گردد. شخصیت شناسی نیز دقیقاً چنین کاربردی در درمان و بهبود سلامت بیماران روانی دارد. وقتی از بیمار روانی صحبت می‌کنیم نباید ذهنمان به سمت دارالمجانین منعطف شود! هرگونه افسردگی، اضطراب، سرخوردگی مداوم و... را می‌توان در زمره بیماری‌های روانی دسته بندی کرد. شخصیت ‌شناسی نقشه روح و روان هر فرد است. بدون داشتن یک نقشه روانی نمی‌توان به سرزمین ناشناخته روان انسان سفر کرد. شخصیت شناسی از خصوصیات ظاهری فرد فراتر می‌رود و پا را به دنیای خصوصیات اخلاقی نهفته، استعدادهای ناشناخته، خشم‌های فروخته، امیال سرکوب شده و. می‌گذارد. با من، هستی کشاورز، همراه باشید تا شما را با دنیای جذاب روانشناسی شخصیت آشنا کنم.

 

مفهوم شخصیت ‌شناسی یا روانشناسی شخصیت چیست؟

شخصیت چیست و چرا باید برای شما مهم باشد؟ در لغت‌نامه‌ها، تعاریف مختلفی برای شخصیت ارائه شده است. یکی از ساده‌ترین این تعریف‌ها عبارت است از: مجموعه تمام ویژگی‌ها فیزیکی، روانی، احساسی و اجتماعی یک انسان. به عبارتی، شخصیت یعنی تمامی ویژگی‌ها و خصوصیت‌هایی که از شما یک انسان منحصر به فرد می‌سازد. هر فرد دارای یک شخصیت است که به او کمک می‌کند مرزهای موفقیت و رضایتمندی زندگی‌اش را تعیین کند. می‌توان گفت شخصیت شما مهمترین دارایی شماست. این دارایی تا به امروز تجربیات مختلف شما را شکل داده و در باقی عمرتان هم این کار را ادامه خواهد داد. تمام آنچه تا به امروز در زندگی به دست آورده‌اید و آنچه در آینده انتظار وقوعش را دارید، اینکه آیا همسر یا والد خوبی خواهید بود یا خیر و حتی چگونگی وضعیت سلامتتان، می‌تواند تحت تأثیر شخصیت شما و اطرافیانتان قرار بگیرد.

نظریه‌های شخصیت شناسی در طول تاریخ به این مسئله پرداخته‌اند که چه چیزهایی شخصیت یک فرد را تشکیل می‌دهند. این نظریات همچنین بر روی منشأهای شکل گیری شخصیت ویژگی‌هایی که شخصیت را تعریف می‌کنند تمرکز کرده و به بررسی اختلالات شخصیت پرداخته‌اند. نظریات روانشناسی شخصیت را می‌توان به دسته‌های گوناگونی تفکیک کرد، مانند روان تحلیلی، انسان گرایانه، ویژگی‌ها، رفتار شناسانه، یادگیری، شناختی و زیستی. ازجمله شاخص‌ترین چهره‌ها در هر یک از این تقسیم‌بندی‌ها می‌توان به زیگموند فروید در رویکرد روان تحلیلی، کارل یونگ در روانشناسی تحلیلی، آلفرد آدلر در روانشناسی فردیت، کارن هورنای در نیازها و تمایلات عصبی، اریک اریکسون در نظریه هویت، گوردون آلپرت در انگیزه و شخصیت، آبراهام مازلو در نظریه سلسله مراتب نیازها، کارل راجرز در نظریه تحقق خود، جورج کلی در نظریه ساختار فردی، اسکینر در نظریه تقویت و آلبرت باندورا در نظریه مدل‌سازی اشاره کرد.

 

اهمیت شخصیت شناسی در تعبیر خواب

خواب‌ها که فروید با عنوان راهی مجلل به سوی ناخودآگاه از آنها یاد می‌کند، انبوهی از اطلاعات پیرامون ساختار، پویایی و نیز تغییر و تحولات شخصیت انسان در اختیار روان تحلیلگران قرار می‌دهد. نظریه‌های مختلفی وجود دارند که سعی دارند دلایل خواب دیدن را روشن کنند. پرفسور یونگ خواب‌ها را به عنوان تلاش روان انسان برای منتقل کردن برخی مسائل مهم به فرد تعریف می‌کرد. خواب‌ها برای یونگ، هم به عنوان راهی برای دانستن آنچه در روان انسان اتفاق میفتاد و هم به عنوان بخش مهمی از رشد شخصیت یا به تعبیر یونگ، پروسه فردیت یافتگی، اهمیت داشتند. او مانند فروید خواب را لباس مبدل برای خواسته‌های سرکوب شده نمی‌دانست، بلکه معتقد بود خواب‌ها همواره به دنبال آن‌اند تا مسائلی را که ایگو نمی‌داند و نمی‌فهمد، آشکارا توضیح بدهند. امروزه انجام مطالعات پیرامون شخصیت و مزاج بدون در نظر گرفتن خواب‌های افراد ارزش چندانی ندارد.

از زمان انتشار آثار یونگ، تعبیر خواب، به عنوان روشی برای تحلیل و شخصیت شناسی، مورد توجه ویژه روانکاوان قرار گرفته است. خواب‌ها دارای دو ویژگی اساسی هستند که آنها را به گزینه‌ای مناسب برای تحقیقات سازمان یافته تبدیل می‌کند: یک مدرک شخصی که منحصر به فرد است و دیگری برون فکنی که از یک فرآیند درونی خبر می‌دهد. خواب مدرکی صادقانه‌تر و درونی‌تر از خاطره نویسی است و همچنین برون فکنی است که به هیچ تصویر یا آزمونی برای نشان داده شدن نیاز ندارد. اگرچه روان تحلیلگران هنوز نتوانسته‌اند تأثیر و اهمیت خواب را با استفاده از استانداردهای روش‌های علمی به اثبات برسانند، اما آثاری مانند تعبیر خواب فروید و یا تحقیقات استکل درباره تعبیر خواب، این پیام را به مخاطب منتقل می‌کند که خواب‌ها همه چیز را میگویند. خواب‌ها مدخل‌هایی به سوی پنهانی‌ترین گوشه‌های شخصیت انسان هستند.

 

تعریف شخصیت چیست؟

ما هر روز در گفتگوهایمان به ویژگی‌ها شخصیتی افرادی که می‌شناسیم اشاره می‌کنیم. نویسندگان و فیلم‌سازان، همواره در آثار خود به خلق شخصیت‌های جدید دست می‌زنند و این یکی از دلایل جذابیت فیلم و سریال‌هایی است که مشتاقانه تماشا می‌کنیم. ما مرتب از خود و یا دیگران می‌پرسیم فلانی چجور آدمی است؟ در واقع داریم درباره شخصیت شناسی آن فرد خاص نظر می‌دهیم. در دنیای روانشناسی، دو تعریف کلاسیک برای شخصیت وجود دارد. تعریف اول را آلپرت در 1961 ارائه داد: شخصیت یک تشکیلات پویا از سیستم‌های روان تنی در درون انسان است که الگوهای خاص فکری، احساسی و رفتاری او را ایجاد می‌کند. تعریف دوم متعلق به چایلد بود که در 1968 ارائه شد: عوامل کم و بیش پایداری که باعث می‌شوند رفتار یک فرد در طول دوره‌های مختلف (نسبتاً) یکدست بوده و نسبت به رفتار دیگر افراد در موقعیت‌های مشابه متفاوت باشد.

در تعریف آلپرت به سیستم‌های روان تنی اشاره شده است که به معنی ویژگی‌ها روانی و فیزیکی است. تحقیقات اخیر نیز نشان می‌دهند که پدیده‌های زیستی وراثتی بر شکل گیری شخصیت تأثیر می‌گذارند. در تعریف چایلد بر پایداری تأکید می‌شود. او شخصیت را پایدار یا دستکم نسبتاً پایدار می‌داند. شخصیت ما در طول ماه یا حتی سال، تغییر چشمگیری نمی‌کند؛ بر همین اساس می‌توانیم پیش بینی کنیم که دوستانمان چطور رفتار می‌کنند و انتظار داریم که فردا هم رفتاری نسبتاً مشابه امروز داشته باشند. با در نظر گرفتن عامل پایداری (در شخصیت فرد) و تفاوت (که فرد را از دیگری متمایز می‌کند) در تعریف چایلد و نیز الگوهای خاص رفتاری در تعریف آلپرت، می‌توان اینطور جمع بندی کرد: شخصیت آن چیزی است که رفتار، افکار و احساسات ما را پایدار (یا نسبتاً پایدار) کرده و همچنین آن چیزی است که ما را از دیگری متمایز می‌سازد.

 

شخصیت شناسی بر اساس کهن الگوهای یونان

اسطوره‌ها تقریباً در تمام جنبه‌های زندگی روزمره ما در شکل‌های مختلف مانند افسانه‌ها، مناسک مذهبی، حماسه‌های ادبی و غیره، حضور دارند. در داستان‌های محلی و فرهنگ‌های اقوام مختلف، اساطیر و حماسه‌هایی دیده می‌شود که نسل به نسل منتقل شده‌اند. بسیاری از این اسطوره‌ها شخصیت‌هایی را به نمایش می‌گذارند که از طریق رفتارها و انتخاب‌های خود، علائمی از اختلالات مدرن روانی و رفتاری را به نحوی واضح بروز می‌دهند. اولین روانشناسی که به طور خاص بر روی شخصیت شناسی بر اساس کهن الگوهای یونان متمرکز شد، یونگ بود. نظریه کهن الگوها و ناخودآگاه جمعی یونگ، اشاره به یک ناخودآگاه جمعی به عنوان یک پدیده روان‌شناختی دارد که در هنر، افسانه‌ها و مذهب به صورت الگوی واحد نمود پیدا کرده است. این کهن الگوها، الگوهای رفتارهای غریزی و حالت‌های رفتاری انسان هستند که کم و بیش در همه افراد وجود دارد.

کهن الگوهای یونان باستان، همان ایزدان و ایزد بانوانی بودند که بر اساس افسانه‌ها، در کوه المپ ساکن بودند. آنها رفتار، واکنش‌ها، ظاهر و احساساتی شبیه به خصوصیات و رفتارهای انسانی داشتند و در نتیجه به عنوان یک کهن الگو یا آرکتایپ (به معنی الگو یا مدلی که چیزی از روی آن ساخته می‌شود) شناخته شده‌اند. معروف‌ترین این کهن الگوها، هشت ایزد با نام‌های زئوس، پوزیدون، هادس، آپولو، آرس و هفائستوس، هرمس و دیونوسوس؛ و هفت ایزد بانو با نام‌های پرسوفون، هستیا، دیمیتر، هرا، آرتمیس، آتنا و آفرودیت هستند. امروزه شخصیت شناسی و شناسایی تیپ‌های مختلف مردانه و زنانه بر اساس این کهن الگوها، مورد توجه بسیاری از روان تحلیلگران قرار گرفته است. این احتمال وجود دارد که اسطوره‌ها توانسته باشند قبل از آنکه علم روانشناسی به طور رسمی شناخته شود، آسیب شناسی برخی از اختلالات روانی انسان را در اختیار جوامع قرار دهند.

 

تست شخصیت شناسی کهن الگوهای یونان

قدمت تست‌های شخصیت شناسی به قرن هجدهم بازمی‌گردد، زمانی که فرنولوژی (اندازه‌گیری برآمدگی‌های جمجمه) و فیزیوگنومی (علم چهره شناسی)، برای ارزیابی شخصیت افراد مورد استفاده قرار گرفت. برخی تئوری‌های روانشناسی شخصیت حاکی از آن است که شخصیت مبتنی بر خصوصیات بیولوژیکی است، در حالی که نظریه‌های دیگری مانند نظریه یادگیری اجتماعی بندورا (1977) بر نقش تربیت و تأثیر محیط بر شکل‌گیری شخصیت تأکید دارند. اگر ادیسه یا ایلیاد هومر را خوانده باشید، می‌دانید که خدایان یونانی بسیار جالب بودند. همه آنها شخصیت‌ها و عملکردهای فوق‌العاده متفاوتی در اساطیر یونان دارند. تست شخصیت شناسی بر اساس کهن الگوهای یونان، از انرژی‌های زنانه و مردانه همین خدایان اسطوره‌ای الهام گرفته شده است. امروزه روان درمانگران یونگی پیش از ورود به پروسه درمان، با کمک تست‌های شخصیت شناسی، زیربنای فکری، اخلاقی و روحی فرد را تشخیص می‌دهند و سپس بر اساس اطلاعات به دست آمده، مراحل درمان بیمار را برنامه ریزی می‌کنند.

هرکدام از خدایان یونان شخصیت‌های منحصر به فردی دارند و همگی مسئول یک عنصر خاص یا بخشی از زندگی هستند. مثلاً آفرودیت الهه عشق و زیبایی است یا آتنا خدای عقل و خرد. بر اساس این تست شخصیت شناسی، زنانی که بسیار جدی هستند و پا به پای مردان در اجتماع کار می‌کنند و کمتر به ویژگی‌ها زنانه خود اهمیت می‌دهند حامل انرژی آتنا هستند. خانم شنیدا بولن روانکاو مشهور آمریکایی، از اولین نویسندگانی است که در دو کتاب انواع زنان و انواع مردان به شرح مفصل نقش مهم این انرژی‌های زنانه و مردانه در روان انسان پرداخته است. شاید بپرسید من حامل کدام انرژی اسطوره‌ای هستم؟ اگر مشتاقید بدانید که انرژی کدام یک از این خدایان در شخصیت شما نقش پررنگ‌تری دارد این تست را با دقت انجام دهید. مطمئن هستم از شناختی که از خودتان به دست می‌آورید شگفت زده می‌شوید.

 

شخصیت شناسی بر اساس آرکتایپ‌های قهرمان درون

می‌توان گفت شخصیت شناسی بر اساس آرکتایپ‌های قهرمان درون، نخستین بار توسط جوزف کمپل، محقق و اسطوره شناس آمریکایی، شناسایی شد. او در تحقیقات طولانی که بر روی اسطوره‌ها و قهرمانانشان انجام داد، الگوهایی را پیدا کرد که در زندگی قهرمانان اسطوره‌های نقاط مختلف دنیا مشترک بود. او دریافت قهرمانان اسطوره‌ها معمولاً هفده مرحله را در سفر خود به سوی قلمروی قهرمانی طی می‌کنند. کمپل معتقد است قهرمان کسی است که زندگی خود را در اختیار چیزی بزرگ‌تر از خود قرار داده است. بر این اساس، هرکسی می‌تواند به طور تصادفی یا به صورت هدفمند تبدیل به یک قهرمان بشود. این مسیر نیازمند یک تکامل دردناک است که پیش نیازی برای رسیدن به عظمت محسوب می‌شود. قهرمان به سوی ناشناخته حرکت می‌کند و در مسیر خود با آزمون‌های مختلفی مواجه می‌شود تا زمانی که مجدداً به سوی قبیله خویش بازگردد و دایره قهرمانی خود را کامل کند.

مسیر سفر قهرمانی شامل بخش‌های مختلفی است. در آغاز، قهرمان به سوی سفری ماجراجویانه فراخوانده می‌شود. او برای شروع سفر قهرمانی خود باید از محیط زندگی عادی‌ خود جدا شود. قهرمانان معمولاً در ابتدا نسبت به جدا شدن از دوستان و محیط زندگی خود بی‌میل هستند؛ اما معمولاً بر اثر یک اتفاق یا حادثه، مسیر قهرمانی خود را آغاز می‌کنند. آنها به جهان جدیدی فراخوانده می‌شوند که به گفته کمپل قلمرویی سرنوشت ساز است که در خود هم گنج دارد و هم خطر... قهرمانان تقریباً همیشه در مسیر سفر خود، با شخصیتی همراه می‌شوند که بر قوانین جهان بیرون تسلط پیدا کرده است و حالا آمده تا خرد خود را در اختیار آنان قرار بدهد. به گفته کمپل: انسان تنها باید بداند و اعتماد داشته باشد، نگهبانان جاودانه فرا خواهند رسید. قهرمانان با آزمون‌ها و موانعی مواجه می‌شوند که آنها را قوی‌تر می‌کند تا برای آزمون بزرگ نهایی آماده شوند.

 

تست شخصیت شناسی قهرمان درون

مدل دیگر شخصیت شناسی، بر اساس بررسی وضعیت قهرمانان درون هر فرد در سفر زندگی انجام می‌پذیرد. این تست با طرح سؤالاتی، جایگاه روانی فرد در مواجه با جهان بیرون را مشخص می‌کند. در کتاب بیداری قهرمان درون خانم دکتر کارول پیرسون، دوازده الگوی کهن را ترسیم می‌کند که در سفر قهرمانی به رشد درونی و یکپارچگی روانی انسان کمک می‌کنند. این الگوها به ترتیب زیر می‌باشند: معصوم، یتیم، حامی، جنگجو، جستجوگر، عاشق، آفرینشگر، نابودگر، حاکم، فرزانه، جادوگر و دلقک. این کهن الگوها راهنمایان درونی هستند که می‌توانند به ما کمک کنند موانع مسیر قهرمانی را به خوبی پشت سر بگذاریم. گرچه سفر قهرمانی مملو از مشکلات است، اما فرصتی است برای یافتن استعدادها و کشف موهبت‌های منحصر به فرد خود در جهان. می‌توان گفت دو تست شخصیت شناسی قهرمانان درون و کهن‌الگوهای یونان ازجمله مهمترین تست‌های مورد نیاز برای تحلیل شخصیت وضعیت روانی فرد می‌باشند.

در تست شخصیت شناسی قهرمان درون، خانم کارول پیرسون نشان می‌دهد که تلاش برای رسیدن به جایگاه قهرمان، فقط برای افراد خاصی در شرایط خاص نیست. شانس خروج از ناحیه امن و کاوش در مسیرهای قهرمانی در هر مرحله از زندگی در اختیار هر یک از ما است. این تست ما را قادر می‌سازد تا با فعال‌سازی و به کارگیری دوازده کهن الگو در زندگی خود، قهرمانانه زندگی کنیم. تست شخصیت شناسی قهرمان درون برای افرادی که به دنبال تحقق پتانسیل کامل خود هستند و متخصصانی که در زمینه توانمندسازی دیگران فعالیت می‌کنند راهگشاست. این تست نشان می‌دهد که چگونه سفرها بر اساس سن، جنسیت و فرهنگ فرد متفاوت است و چگونه کهن الگوها ظرفیت‌های روانی ما را بیدار می‌کنند. این تست روانشناسی منحصربه‌فرد، نقاط قوت و ضعف شخصیتان را برملا می‌کند و تمرین‌هایی برای درک و بیدار کردن راهنمایان درونی در اختیارتان قرار می‌دهد.

 

شخصیت شناسی بر اساس مفاهیم بنیادین یونگ

یونگ از شاگردان برجسته فروید بود طوری که فروید، وی را به عنوان فرزند معنوی خود انتخاب کرده بود. یونگ اما درنهایت مسیر خود را از فروید جدا کرد و نظریه شخصیت شناسی خود را بنیان گذاشت. شخصیت شناسی بر اساس مفاهیم بنیادین یونگ تفاوت‌های بسیاری با روش روان تحلیلگری فروید دارد. وی نام روش خود را روانشناسی تحلیلی گذاشت. یونگ معتقد بود که شخصیت یا روان، از چندین سیستم یا وجه متمایز تشکیل شده که می‌توانند بر روی یکدیگر اثر بگذارند. درک شخصیت بر اساس مفاهیم بنیادین یونگ علاوه بر مفاهیم کهن الگویی جمعی، ناخودآگاه فردی و جمعی، سایه، عقده، آنیما و آنیموس به درک و شناخت دو شخصیت درونگرا و برونگرا نیز اطلاق می‌شود. پرفسور یونگ معتقد بود که انرژی روانی فرد می‌تواند به سمت دنیای بیرون (برونگرایی) یا به سمت دنیای درون (درونگرایی) هدایت شود. این انرژی از همان سال‌های اولیه کودکی قابل تشخیص است.

طبق تعریف یونگ افراد برونگرا رک گو، پرانرژی، اجتماعی، جسور و متمایل و به دنیای بیرون هستند. برعکس درونگراها عاشق تنهایی هستند و تمایل دارند بر روی خودشان و افکار و احساساتشان تمرکز کنند. بر اساس نظر یونگ همه افراد ظرفیت هردوی این خلق‌ها را دارند، اما فقط یکی از این دو در هرکس غالب است. او متوجه شد که انواع مختلفی از درونگراها و برونگراها وجود دارند. همچنین توانست افراد را بر اساس آنچه که عملکردهای روانی می‌نامید طبقه بندی کند. این عملکردها اشاره به روش‌های مختلف و حتی متضادی دارند که افراد با استفاده از آنها جهان بیرونی واقعیت درون خود را ادراک می‌کنند. او این چهار عملکرد را حس، شهود، تفکر و احساس کردن نامید. سپس با تقابل دو خُلق درونگرا و برونگرا و چهار عملکرد روان، تیپ‌های شخصیتی متفکر، احساس کننده، حس کننده و شهود کننده برونگرا و درونگرا را تعریف کرد.

 

نتیجه نهایی

در این مقاله به بررسی مفهوم شخصیت و شخصیت شناسی بر اساس مفاهیم رایج در مکتب فکری و روانکاوی پرفسور کارل یونگ پرداختیم. با اشاره‌ای مقدماتی به ارتباط میان شخصیت شناسی و تعبیر خواب، به بررسی اجمالی مفهوم روانشناسی شخصیت مبتنی بر کهن الگوهای یونان باستان و کهن الگوهای قهرمان درون پرداختیم که از جذاب‌ترین مفاهیم در روش روان تحلیلی یونگ هستند. در بخش شخصیت شناسی بر اساس کهن الگوهای یونان باستان، ابتدا مفهوم ناخودآگاه جمعی را تعریف کردیم و سپس کهن الگوها و نقش مهم آنها در روانکاوی امروز را مورد بررسی قرار دادیم. در این بخش از هشت ایزد و هفت ایزد بانوی کوه المپ نیز نام بردیم که جزء شخصیت‌های اصلی اسطوره‌های یونان باستان هستند و در تست‌های روانشناسی شخصیت بر اساس کهن الگوهای یونان نیز به کار گرفته می‌شوند. گفتیم که تشخیص صحیح این کهن الگوهای درونی زیربنای رشد و تکامل فردیت است.

در بررسی روانشناسی شخصیت بر اساس کهن الگوهای قهرمان درون، مفهوم قهرمان و سفر قهرمانی را تعریف کردیم و نشان دادیم که قهرمانان اسطوره‌های مختلف در سفر قهرمانی خود با چه مراحل مختلفی مواجه هستند. مسیر سفر قهرمانی آنان چگونه می‌تواند راهگشای همه افراد در مسیر زندگی‌شان باشد. معرفی تست‌های شخصیت شناسی که یکی از مهمترین ابزارهای روان تحلیلگران در شناخت شخصیت است، از دیگر بخش‌های این مقاله است که ضمن آن به شرح دو تست کاربردی کهن الگوها و قهرمان درون پرداختیم. درنهایت به بررسی اجمالی شخصیت شناسی بر پایه مفاهیم اصلی روانشناسی یونگ پرداخته‌ایم. این بخش توضیحی بسیار کوتاه درباره برخی مفاهیم اصلی روانشناسی یونگ و ارتباط آن با تیپ‌های مختلف شخصیتی را در بر دارد. لازم به ذکر است که مفاهیم ارائه شده در این مقاله، اجمالی بوده و توضیح مفصل این مفاهیم در مقالات دیگر همین سایت ارائه شده است.